Computer of boek?
Overeenkomsten en verschillen bij leesvaardigheid Frans            

De onderwijsvernieuwing in de tweede fase havo en vwo zal ingrijpende veranderingen met zich meebrengen voor de leraar, de leermiddelen en de leerling. Minder klassikaal onderwijs, meer zelfstandig werkende leerlingen. Deze veranderingen stellen eisen aan alle betrokkenen en aan de leermiddelen, die voor een deel ontworpen dienen te worden voor autonoom gebruik, zonder de traditionele tussenkomst van de leraar.

De leraar 

De leermiddelen

Leerlingen worden door het genoten onderwijs geconditioneerd tot een bepaald soort gedrag zoals het werken voor de beloning van het goede cijfer, de overgang naar het volgende leerjaar en het uiteindelijke diploma. Non vitae, sed scholae zou wel eens het devies kunnen worden van de toekomstige leerling-consument, die door de veranderende onderwijscultuur meer aan zijn eigen lot zal worden overgelaten. Zijn voorkeur zal wel eens meer kunnen uitgaan naar een productmatige wijze van leren waarbij het resultaat van zijn inspanning telt en niet het leerproces. Hoe krijg je hem aan het voorspellend lezen en woorden raden, als tekstbegrip en woorden leren minder tijd en energie vergen? Dat lukt alleen maar als hij merkt dat het helpt. Op dat moment kan het op de juiste wijze autonoom leren pas echt beginnen.

Lezen en luisteren zijn vaardigheden die beter individueel kunnen worden geoefend, omdat dan het eigen tempo kan worden aangehouden en vrijelijk kan worden teruggespoeld en herlezen, activiteiten die in een klassensituatie moeilijker te realiseren zijn. Daarnaast is ook de voorkennis van de inhoud van te beluisteren of te lezen teksten voor elke leerling verschillend en afhankelijk van de mindere of grotere mate van belezenheid of kennis van de wereld. Al met al redenen om delen van het onderwijs in de receptieve vaardigheden uit de klassenpraktijk te halen en te delegeren aan speciaal voor individueel gebruik te ontwerpen leermiddelen. Het leesonderwijs is heel goed, zowel in digitale vorm als in boekvorm, te realiseren, hoewel aan beide voor- en nadelen kleven.

Bij al mijn teksten wordt de eerste les besteed aan wat ik maar voorspellend lezen heb genoemd. Dit is de eerste globale kennismaking met de tekst, die vanaf titel, kopjes, eventuele tekeningen, eerste vet gedrukte alinea, aan de leerlingen fragment voor fragment wordt aangeboden. Ze worden als het ware door de tekst geleid en ze leren letten op tekstspecifieke kenmerken. Als docent moet je hun voorkennis mobiliseren, ze een voorspelling laten doen over de inhoud van de tekst en daarna deze laten vergelijken met wat ze kunnen hebben bedacht. Mooi gezegd! Maar hoe giet je dit didactisch uitgangspunt in een adequate vorm? Door het geven van aanwijzingen, voorafgaande aan de vragen en daarna de correctie en feedback op elk antwoord. Daarmee moet een klassensituatie worden nagebootst alsof leraar en leerling in het leermiddel aanwezig zijn. Maar in de klassensituatie kan de leraar meteen reageren en de veronderstellingen van de leerlingen inventariseren en daarvan de meest aannemelijke als werkhypothese meegeven, terwijl de in het leermiddel ingebouwde didacticus natuurlijk niet kan reageren op alle mogelijke en onmogelijke veronderstellingen van niet echt bestaande leerlingen, van wie hij ook nog de reacties zelf moet bedenken.
Door dit alles is het schrijven van voorspellend lezen-opdrachten zowel in de software als in boekvorm geen sinecure en ik betrap me er wel eens op tekstbegripachtige vragen te maken die in het begin van het leesproces van een tekst niet thuishoren. En dan speelt ook nog door mijn achterhoofd dat docenten, misschien gesteund door hun leerlingen, onwennig kunnen reageren op de ‘breedsprakigheid' van de in het leermiddel ingebouwde leraar en een voorkeur kunnen hebben voor de productkant. Hoe sneller door een tekst hoe beter en gauw weer aan de volgende beginnen: af is af!      

Het beste is de lezer zelf maar te laten beslissen in hoeverre ik in mijn hierboven geschetste opzet ben geslaagd om daarna even mee te kijken naar wat de voorkeur verdient: computer of boek. Wat de vorm betreft is de computer in het nadeel. Op een scherm van 14 inch kun je namelijk niet al te veel tegelijk laten zien. Natuurlijk, de tekst in het tekstscherm kan gescrold worden, d.w.z. stukje bij beetje zichtbaar gemaakt, maar ik vind dat zelf een vervelende manier van lezen. Trouwens, om leerlingen voorspellingen te laten doen over de inhoud van een tekst, moet je ze niet meteen de hele tekst achter elkaar laten zien. Want dan gaan ze, geconditioneerd als ze zijn, meteen verder lezen. Vandaar dat ik zowel wat de boekversie als het computerprogramma betreft gekozen heb voor gefaseerde aanbieding van de tekst, en wel: alinea-voor-alinea.
In het computerprogramma volgen het antwoord en de feedback daarop onmiddellijk en automatisch na de beantwoording van de vraag. Die zijn namelijk aan elkaar gekoppeld. In boekvorm kan dat niet en blijft er niet veel anders over dan de toevoeging van een antwoordendeel. Daarin staat bij elk alternatief antwoord het commentaar, waarbij de toevoeging goed of fout vermeden wordt om te voorkomen dat de leerlingen in één oogopslag zien wat het goede of foute antwoord is. Bovendien zijn alle eerste lessen voorspellend lezen-lessen, waarbij de voorgestructureerde vragen veronderstellingen inhouden over de inhoud van de tekst. Van goed of foute keuze van de leerling is dan natuurlijk geen sprake. Hij mobiliseert alleen maar zijn voorkennis en dat proces mag natuurlijk niet worden afgestraft met een dreigend: fout. Een denk je dat heus?  Is een veel betere ‘bestraffing’ voor een niet voor de hand liggend antwoord.
In het voorwoord aan de leerlingen wordt natuurlijk precies uiteengezet hoe het leermiddel moet worden gebruikt, omdat nu eenmaal de ontbrekende eigendocent dat niet kan doen.

0.2 Wat kun je leren uit deze titel?
A. Dat in supermarkten de verkoop wordt bevorderd door het draaien van muziek.
B. Dat klanten cd's in de supermarkt krijgen bij aankoop vanaf een bepaald bedrag.
C. Dat er muziek verkocht wordt in supermarkten.
D. Dat bij elke aankoop in de supermarkt de klant een cd mag uitzoeken.

1. Un expert italien en physiologie du mouvement a démontré, études a l’appui, que les fonds musicaux poussaient a l’achat, voire a la cleptomanie. Les gérants des grandes surfaces ne sont pas d’accord.

1.4 Wie denk je dat in deze tekst aan het woord komen?
A. De schrijver en de Italiaanse deskundige.
B. De schrijver en bedrijfsleiders van supermarkten.
C. Bedrijfsleiders van supermarkten en de Italiaanse deskundige.
D. De schrijver, de Italiaanse deskundige en één of meer bedrijfsleiders van supermarkten.

De bedrijfsleiders van supermarkten zijn het dus niet eens met de theorie dat achtergrondmuziek het koop- en steelgedrag van het publiek bevordert. De lezer kan er zich dus op voorbereiden argumenten van voor- en tegenstanders van deze theorie onder ogen te krijgen. Nu je dit weet zul je waarschijnlijk de tekst beter begrijpen. Komt er in het volgende fragment al iemand aan het woord die een verklaring heeft voor dit vreemde winkelgedrag van supermarktbezoekers? 

2. Au moment de franchir le seuil d’un grand magasin ou d’un supermarché, prenez garde! La musique enjôleuse qui plane au dessus des rayons bourrés à craquer risque de vous faire perdre tout bon sens. A l’instar des vaches qui, séduites par la musique classique, produisent plus de lait, le client du supermarché est inconsciemment conditionné par les notes de mélodies légères.