Inspectie van het Onderwijs met schoolvoorbeelden van ict-gebruik (deel 1: de schoolleiders)

'Ict-schoolportretten zijn inspirerende praktijkvoorbeelden van wat scholen met ict in het onderwijs doen: een tekenles waarin computer en wasco elkaar afwisselen, de procestechniek vanaf cd-rom in een instructielokaal in een fabriek of de integratie van taalonderwijs in een gesimuleerde kantooromgeving'. Zo luidt de inleiding op de website van de Inspectie te vinden op http://www.schoolvoorbeelden.nl/ict-schoolportretten/index.php. Er zijn inmiddels 120 portretten voorradig van het basisonderwijs tot en met de lerarenopleiding. De inspecteurs werken op drie niveaus: ze portretteren schoolleiders schoolleiders on line om te laten zien welke rol zij spelen bij ict-ontwikkelingen op hun school. Zij portretteren scholen in binnen- en buitenland. Tenslotte bespreken ze ook nog enkele vakken. In het voortgezet onderwijs komen drie schoolleiders aan het woord. Van die drie portretten heb ik alleen de delen overgenomen waarin sprake is van ict.

Martin Thijssen, rector van het Dr.-Knippenbergcollege, Helmond
De school heeft afdelingen voor vmbo-t,havo,vwo en is te vinden op http://www.drknippenbergcollege.nl/. Martin Thijssen was oorspronkelijk leraar Duits, is in 1985 gepromoveerd en was daarna vakdidacticus Duits aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Met zo'n rector kunnen de docenten moderne vreemde talen zich dus gelukkig prijzen. Als eerste kennismaking met ict noemt Thijssen het bekende digitale rijbewijs: ‘mensen van mijn leeftijd hebben toch een zekere angst voor de computer. Het computerlokaal staat voor de meeste mensen veraf. Een verplichte scholing helpt om dat probleem aan te pakken'. Hij is zich ervan bewust dat de schoolleiding voor het invoeren van ict de tijd moet nemen en niet te veel ineens moet willen bereiken. De schoolleiding kan slechts ten dele sturen hoe er les gegeven wordt. Om die reden faciliteert de school leraren die op de werkvloer andere collega’s kunnen bijstaan.
Deze rector ziet zichzelf niet direct als een ict-expert en moet het daarom hebben van deskundigen en specialisten. Zijn talenachtergrond leverde de moderne vreemde talen het prijzige programma ACE op dat hoofdzakelijk in gebruik was in de BVE-sector. Hij schafte dit programma aan om de talendocenten aan de computer te krijgen. Achteraf zegt hij: 'dat project liep aanvankelijk niet goed, was te veel van bovenaf gestuurd en de software was aanvankelijk niet erg gebruiksvriendelijk. De nieuwe versie ACE is web-based en veel gebruiksvriendelijker en de school werkt nu met een meespelende coach/begeleider. Om het programma te kunnen gebruiken is een apart computerlokaal ingericht. Om de ontwikkeling te stimuleren moeten alle leraren verplicht één les per week in dit lokaal geven'. Het lijkt me niet de juiste manier om nog niet met ict vertrouwd zijnde docenten in een computerlokaal leiding te laten geven aan leerlingen die hen in computergebruik meer dan de baas zijn.
Desondanks gebruiken, volgens de rector, steeds meer docenten ict in hun lessen. De school heeft Wintoets aangeschaft, een voor veel vakken te gebruiken toetsprogramma waarin ook uitgeverij Malmberg participeert. De school organiseert studiedagen, maar vakoverstijgend onderwijs komt moeilijk van de grond. 
Verder gebruikt de school het StudieLogBoek, ontwikkeld door BEPSoftware http://www.bep.nl/. Daarvan zegt de producent: 'StudieLogBoek wordt door veel docenten, mentoren, absentiebeheerders en examencoördinatoren gebruikt als laagdrempelig en gebruikersvriendelijk computerprogramma om hun dagelijkse werkzaamheden te vergemakkelijken'.
Op het moment van het interview bestudeerde de school de mogelijkheid om testen via de computer af te nemen en de resultaten daarvan vast te leggen. Op de website van de school is echter enkele jaren na het interview niets te zien behalve enkele foto's van leerlingen in een computerlokaal.

De vaklokalen van het Dr Knippenbergcollege
Natuurlijk willen de collega's van de docenten van deze school zich op de hoogte kunnen stellen van het ict-gebruik in de vaklokalen. Daarvan heeft de inspectie ook schoolvoorbeelden gemaakt. Helaas komt het Dr Knippenbergcollege niet voor in de lijst met scholen van het voortgezet onderwijs http://www.schoolvoorbeelden.nl/ict-schoolportretten/list.php?onderdeel=onderwijssector. De inspectie heeft kennelijk niet in de vaklokalen van de geportretteerde rector gekeken of dat wel gedaan, maar er niets opmerkelijks in gevonden. Daarom zullen alleen de collega's van rector Thijssen iets aan zijn relaas hebben, waarvan hier trouwens alleen het deel dat op ict slaat.

Anke Harteveld, rector van het Petrus Canisiuscollege, Alkmaar
De school heeft afdelingen voor gymnasium, atheneum, havo, vmbo in 6 vestigingen en is te vinden op http://www.pcc.nu/. Ook deze rector ziet zich zelf niet als iemand met een specifieke ict-deskundigheid. Daarvoor heeft de school voor alle locaties een ict-coördinator.
Ook heeft de school een directeur facilitair beheer, Herman Jansen. Hij zegt: 'vóór deze baan was ik logistiek manager bij de marine. Ik was als financieel verantwoordelijke kritisch over de aanschaf van de elektronische leeromgeving Teletop van de Universiteit Twente vanwege de jaarlijks terugkerende kosten. Anke Harteveld heeft vanuit haar visie op de instrumentele rol van ict toch op onderwijskundige gronden de beslissing genomen om dit product aan te schaffen en de school daarmee in een volgende onderwijskundige fase te brengen'. Ze had er beter aan gedaan het advies van haar  directeur facilitair beheer op te volgen, want net als bij de commerciële elo Fronter zijn er bij Teletop teveel functies die ongebruikt blijven, maar waarvoor wel moet worden betaald.
De inspecteur tekent hier echter bij aan: 'aan de aanschaf van de elektronische leeromgeving is te herkennen dat de school echt in een nieuwe fase is beland. Dit instrument moet de onderwijskundige vernieuwing volledig ondersteunen. Het Petrus Canisiuscollege moet een school worden, zoals al langer in het hoofd van haar directeur zit, waarop leerlingen zelf verantwoordelijk zijn voor het leren, de leraren een begeleidende en coachende rol hebben en het onderwijs zo veel meer op de individuele maat kan worden gesneden'.
De inspecteur constateert ook dat ze veel geld heeft geïnvesteerd in hardware. Daardoor kunnen docenten niet meer zeggen dat er te weinig spullen zijn. Een tijd lang heeft ze ook zelf de softwareaanvragen van secties beoordeeld, waarbij ze de volgende simpele procedure volgde: eerst een gesprek met de sectie, daarna iedere docent laten tekenen voor instemming met de aanschaf en na een technische check door systeembeheer kon het pakket dan worden aangeschaft.
Een voorbeeld van onderwijsvernieuwing is het gebruik van de website van TechnaLab http://www.techna.nl/openiningspagina's.htm. Het is volgens de openingspagina 'De plaats waar Natuurkunde en Techniek elkaar ontmoeten'. Met het digitaal lesmateriaal van TechnaLab proberen de drie Nask-docenten een nieuw vak vorm te geven, waarin techniek en natuur- en scheikunde worden geïntegreerd.
Net als het Dr. Knippenbergcollege gebruikt ook deze school Wintoets.
Ook het Petrus Canisiuscollege in Alkmaar komt niet voor in de lijst van door de inspectie bezochte vaklokalen van scholen voor voortgezet onderwijs, zodat belangstellende docenten ook niet kunnen kijken wat hun vakcollega's aan ict hebben gerealiseerd in Teletop, met Wintoets, met het digitaal portfolio en het TechnaLab. Vanaf de website van de school kun je doorlinken naar websites voor natuurkunde:

Vanuit de andere vaklokalen overheerst de stilte. Wel kunnen de leerlingen vanuit de rubriek Hulp nodig? surfen naar http://www.studentsonly.nl/. Daar kunnen ze niet alleen hun uittreksels van de te lezen boeken downloaden, maar ook een centje bijverdienen:

Peter de Visser, algemeen directeur van het uit fusies ontstane Nova college, Rotterdam
De school biedt praktijkonderwijs, vmbo, havo, vwo, is verspreid over 6 locaties en is te vinden op: http://www.novacollege-lmc.nl/.  Peter de Visser vertelt dat de school een digitale leerlijn www.digitaleleerlijn.nl voor vwo-leerlingen heeft ontwikkeld en digitale programma’s voor natuur en milieueducatie en ckv. Verder zijn er in het kader van de functieprofielen afspraken gemaakt met de docenten over scholing in ict-competenties. Ter ondersteuning daarvan zijn er twee volledige systeembeheerders aangesteld voor de zes locaties. Het bleek dat de leraren de drie computers in hun lokaal niet inzetten voor hun lessen. Ze gingen wel met hun leerlingen naar het computerlokaal. De aangeschafte laptops voor flexibel gebruik bleken verhoudingsgewijs duur en kwetsbaar. Ze worden niet meer vervangen.
Omdat men twijfelde aan het nut van aparte lessen informatiekunde, heeft de schoolleiding na de fusie dit vak geïntegreerd in andere vakken. Om die reden  moesten de nieuw aan te schaffen methodes ook een ict-component hebben. De school stapte over op een 60 minuten rooster met de afspraak dat een deel van de les in het computerlokaal moest plaatsvinden. Daarbij werd tevens afgesproken dat het ‘computerdeel’ van de les ook daadwerkelijk iets moest toevoegen aan de les. Achteraf gezien heeft het erg geholpen dat één van de partnerscholen een team had met veel jonge mensen, veranderingsbereid, gemotiveerd en enthousiast. Vanzelfsprekend waren er ook leraren die huiverig waren voor de veranderingen in het onderwijs in relatie tot het gebruik van ict. Leraren leerden daarmee om te gaan dankzij het werken in teamverband. Er gaat ook een stimulerende werking uit van doorlopende leerlijnen in de school. Leraren moeten voortbouwen op leerlijnen die zijn gestart of voorbereiden op een aanbod dat komt. Als daarbij ict wordt gebruikt kunnen leraren niet achterblijven als collega’s bij het onderwijs computertoepassingen gebruiken.
Peter de Visser stelt dat het gebruik van ict de laatste jaren minder afhankelijk geworden is van personen en vakken. Ict is een vanzelfsprekendheid geworden in de hele school. Leraren gebruiken de computers die in de lokalen staan nu ook voor interne differentiatie en ict wordt ingezet in projecten als Natuur- en Mileu-educatie en Kunst en Cultuur.

Van de geschetste ict-toepassingen is alleen de aangekondigde digitale leerlijn te bekijken. Het blijkt een elo te zijn voor de vwo-klassen van de locatie Montfort. De leerlingen hebben de beschikking over een eigen computer of laptop. Deze wordt bijna iedere les gebruikt. Van de brugklas tot Digitaal 3 leren de leerlingen stap voor stap om de computer en het internet in te zetten voor hun lessen. Uiteindelijk komen ze dan uit in het Open leercentrum waar ze geheel zelfstandig aan het werk kunnen onder begeleiding van medewerkers van de mediatheek.

In de rubriek Achtergronden lees ik dat 'bij de meeste schoolboeken leuke en nuttige programma's zitten om mee te oefenen. Je gebruikt ze zowel op school als thuis. Er staat vaak veel beeld-, geluid- en videomateriaal op'.

De brochure met meer informatie over de digitale leerlijn vwo in .pdf is niet te openen vanwege een fout url.

De weblokalen van de school
Op de website van de school http://www.novacollege-lmc.nl/ kunnen de leerlingen en de bezoekers vanaf de locatie Montfort terecht in de weblokalen. Deze zijn al ingericht voor de vakken:

Nederlands Frans Engels Duits Geschiedenis Aardrijkskunde Economie Maatschappijleer Wiskunde Beeldende vorming. CKV-1 Informatica Muziek Testlokaal Voorbeeldlokaal Instructielokaal lokaal_Flip

Welkom in de digitale leerlijn van NOVA-Montfort!
In de digitale leerlijn voor havo/vwo heb je op NOVA-Montfort altijd de beschikking over een eigen computer of laptop. Hij wordt bijna iedere les gebruikt om informatie op te zoeken op internet, presentaties te maken of om te oefenen met de stof. De programma's bij je studieboeken en het materiaal van je docenten maken de les heel afwisselend.
Ik heb in alle weblokalen even gekeken en zie daar meestal als digitale leerlijn een serie boeken en werkschriften, zoals die ook in traditionelere vorm worden geleverd door educatieve uitgeverijen. Daarnaast vullen enkele vaksecties ook de rubriek Niet-methodegebonden ict-materiaal.

Nederlands
Bij Nederlands is de digitale leerlijn de methodesite Op Nieuw Niveau van Thieme Meulenhoff.

Frans
Bij Frans ziet de openingspagina er aantrekkelijk uit: Bienvenue dans la salle de français
Je kunt hier heel makkelijk en snel je voca testen, oefenen met getallen, werkwoorden, en klokkijken. En ook als je gesprekjes wilt oefenen of zin hebt in puzzelen, dan ben je hier aan het goede adres!
Lien: webfrans. Deze website is kennelijk van één van de docenten Frans van de school, die de site laat hosten bij Planet Internet.

Envie de faire un tour en métro? Clique ci-dessous!

Ook bij Frans bepalen de methodesites van de uitgevers de doorlopende leerlijn. Voor de klassen 1 tot 6 gebeurt dat met respectievelijk Carte Orange, Omnibus en Libre Service. Er zijn koppelingen bijvoorbeeld met het vaklokaal Frans van Digischool. Verder zijn er nog Liens actualités die leiden naar
France 2, TV5, en naar de grote krantensite Kidon. In de hogere klassen moeten de leerlingen opdrachten uivoeren naar aanleiding van de bekende film Le fabuleux destin d'Amélie Poulain. Een aardige start voor een digitale wijze van werken.

Duits
Ook bij Duits werken de docenten volgens de aankondiging met een leerlijn van een methode:
Methodegebonden ict-materiaal. 'De leerling maakt gebruik van de cd-rom die wordt geleverd bij ‘Salzgitter-heute’. De methode geeft duidelijk aan of er bij een bepaalde opdracht uit het werkboek ook een digitale oefening is op de cd-rom. Deze wordt in principe als aanvulling gezien op het materiaal uit het boek. Er is directe feedback en de scores worden door het programma onthouden. De internetopdrachten die te doen zijn op de methodesite www.salzgitter, worden niet gedaan'. Ik ben daar even gaan kijken en vind het jammer voor de leerlingen, omdat de stad Salzgitter een aardige website heeft waar van alles is te beleven en dus te leren.

Geschiedenis
Bij geschiedenis veel flash, maar desondanks een nieuwsgierig makend digitaal vaklokaal. De openingstekst is wervend: 'Geschiedenis, niet zomaar een vak...maar een razend interessant en leuk vak, waarin je door alle tijden heen reist en je een beeld kan vormen van hoe mensen in vroeger tijden leefden! In dit weblokaal vind je interessante en belangrijke informatie, zoals de ICT-activiteiten, links naar historische sites en de jaarplanning. Belangrijkste voor de digileerling is de STUDIEWIJZER: deze vertelt je les voor les wat er dit jaar op het programma staat, wat we allemaal gaan doen en hoe we dat gaan doen'. Het lokaal is nog in opbouw en net zoals de talen methodeafhankelijk: 'Basis van je werkzaamheden als historicus is het handboek Sprekend Verleden in de brugklas en in de overige klassen MeMo, dat je moet bestuderen en verwerken, met het werkboek als hulp bij de verwerking van alle informatie. Daarnaast maken we regelmatig uitstapjes naar CDRom en het wereldwijde web, want ook daar is een schat aan historische informatie te halen'. Op het web is inderdaad veel historisch materiaal te vinden. Vakoverstijgend met Duits kunnen de leerlingen bijvoorbeeld terecht in de digitale variant van het Deutsches Historisches Museum http://www.dhm.de/lemo/home.html. Daar kunnen ze keizer Wilhelm II de eerste wereldoorlog horen en zien verklaren:

Erste Balkonrede Wilhelms II., 31. Juli 1914
Zweite Balkonrede Wilhelms II., 01. August 1914
Ansprache Wilhelms II. an das deutsche Volk, 4. August 1914
Dankserlaß an die 8. Armee nach der Schlacht bei Tannenberg, 1914

Aardrijkskunde
Bij aardrijkskunde zie je ook weer bij ict-activiteiten een door een uitgever uitgestippelde leerlijn:
Methodegebonden ICT-materiaal. In de methode ‘Wereldwijs’ staan duidelijke verwijzingen naar opdrachten op de leerlingen cd-rom. Het zijn diagnostische testjes met gerichte feedback die aan het eind van het hoofdstuk gedaan moeten worden. Deze testjes worden door de leerling thuis gebruikt als voorbereiding op de toets. De website biedt extra oefening en verdieping en interessante verwijzingen naar externe sites.

Bij die externe sites het aardrijkskundelokaal van de Digitale school met veel bruikbaar lesmateriaal:

Goedenmiddag! De Digitale school heet u welkom bij het
 

Met Geografie zie je meer.

Economie
Bij economie hetzelfde protocol: Methodegebonden ict-materiaal. De cd-rom bij de methode ‘Praktische economie’ biedt diagnostische testjes met gerichte feedback die aan het eind van het hoofdstuk gedaan moeten worden. Deze testjes worden gebruikt als voorbereiding op de toets. Hiernaast is er een spel op basis van kennis en een toepassing om zelf grafieken mee op te bouwen.
Niet-methodegebonden ict-materiaal. 'Naast het methodegebonden ict-materiaal is geen behoefte aan aanvullende ict-opdrachten voor economie. Wel worden leerlingen gestimuleerd om met behulp van internet op de hoogte te blijven van de economische actualiteit'. De vraag is natuurlijk of de leerlingen aan dit verzoek zullen voldoen. Een beetje sturing van de docenten is echt wel nodig.

Wiskunde
ICT-activiteiten WiskundeIn dit overzicht vind je informatie over de manier waarop ict wordt ingezet en de plannen die de sectie heeft voor de nabije toekomst. Naast het digitale klassenboek wordt zowel in B1d als V2 en V3 gemiddeld één maal per twee weken een les aan ICT besteed.
Methodegebonden ict-materiaal
De methode ‘Netwerk’ verwijst regelmatig naar opdrachten op ‘Wizzkit’. Hierop staan steeds aan het eind van het hoofdstuk diagnostische testjes en herhalingsopgaven, met feedback.
Naast deze opgaven kunnen ook lesbrieven worden gebruikt uit het werkboek, maar omdat er geen feedback bij is gebeurt dit door de leerlingen op vrijwillige basis. De website bij de methode wordt nauwelijks gebruikt omdat er nog niet veel te halen valt.
Niet-methodegebonden ict-materiaal
Zowel in B1d als V2 en V3 wordt gebruik gemaakt van zogenaamde ‘applets’ waarmee bijvoorbeeld geoefend kan worden met aanzichten, plus/min en breuken. Er is directe feedback.

De docenten van de locatie Montfort van het Novacollege bieden hun leerlingen methodegebonden digitaal lesmateriaal. Als dit bij de educatieve uitgeverijen aangeschafte lesmateriaal de traditionele papieren pakketten vervangt, dan kan dit zeker kosten besparen. Met digitale lessen kunnen de leerlingen individueel, zelfstandig en in eigen tempo aan de slag. Digitaal lessen aanbieden is niet voldoende. Ze moeten ook interactief zijn met feedback op goed of fout beantwoorde vragen, controle op de beheersing van de stof, kortom in het lesmateriaal is een digitale docent aanwezig, die reageert zoals zijn analoge evenknie.

De beoordeling
De inspecteurs sluiten de portretten af met een beoordeling op een schaal van1 tot en met 4. De drie schoolleiders scoren op alle onderdelen hoog namelijk 3 of 4: