Inspelen op leergedrag van vmbo

Uit een onderzoek naar het computergebruik door vmbo-leerlingen, uitgevoerd door Irma van der Neut en Christa Teurlings, in opdracht van Kennisnet, blijkt dat deze leerlingen wel in de privé-sfeer van alles op internet kunnen, maar niet in staat zijn zoekopdrachten van hun docenten uit te voeren. Met de aanbevelingen van de onderzoekers zal dat ook nooit lukken.

Kennisnet heeft laten onderzoeken hoe ict in het schooljaar 2004-2005 wordt ingezet om het leergedrag van vmbo-leerlingen te ondersteunen en hoe dit kan verbeteren. Het onderzoek is uitgevoerd op een klein aantal scholen. Docenten die aangeven zelf enigszins computervaardig te zijn, laten de leerlingen vooral verslagen maken met de tekstverwerker, informatie opzoeken op het internet of oefenen. Een minderheid van de leraren laat leerlingen werken met presentatieprogramma's, informatie presenteren op een website of communiceren via chat, msn of e-mail.
Uit het onderzoek blijkt dat leerlingen het moeilijk vinden om informatie op internet te zoeken. Als ze denken iets van hun gading te hebben gevonden, dan kopiëren ze hele stukken tekst en plakken die aan elkaar zonder een idee te hebben waar het over gaat.
De conclusie van de onderzoekers is dan ook: informatie zoeken is complex. Leerlingen moeten veel mentale handelingen verrichten: zoeken, selecteren, interpreteren, bewerken, controleren en bijstellen. De hulp die docenten hun daarbij geven is ook al niet effectief, zoals de docent die zegt: ‘haal dubbele informatie er uit, zoek moeilijke woorden op, zeg het in je eigen woorden’. Dit heeft echter lang niet altijd het gewenste effect. De leerling doet niet wat de docent zegt of doet dit wel, maar begrijpt de tekst daardoor niet beter.

Zoekopdrachten
In het onderzoek hebben de vmbo-leerlingen twee zoekopdrachten via internet gekregen. Er was steeds een observant bij om de werkwijze van de hardop denkende leerling te noteren. Zo noteerde de observant hoe een leerling een moeilijk woord als abstractie probeerde te begrijpen:

Moeilijke woorden opzoeken

(L = leerling; O = observant)
L: "Ik zoek op wat abstractie betekent."
L. leest de toelichting bij abstractie (‘een afgetrokken begrip’) en bij abstractieniveau. (Ze wijst de tekst die ze leest met haar vinger aan).
O: "Wat doe je nu?"
L: "Ik wil kijken wat abstractie betekent, maar ik snap het nog steeds niet".
L. gaat uit ‘van Dale’ naar Word en keert gelijk weer terug naar ‘Van Dale’. Ze leest opnieuw de definitie bij abstractieniveau.
O: "Wat denk je nu?"
L: "Ik wil het aan mevrouw vragen".
L. vervangt het woord abstractie in de tekst door "een afgetrokken begrip". De zin luidt nu: ‘Er is nooit sprake van pure een afgetrokken begrip’

Bij alle aanbevelingen van de onderzoekers om het leergedrag van deze vmbo-leerlingen te verbeteren, mis ik het antwoord op mijn vraag: is er niet een directere, snellere manier om leerlingen te laten begrijpen en onthouden wat abstract betekent? Als ik daar zelf antwoord op zou moeten geven, dan zou ik de leerlingen helemaal niet dit woord laten opzoeken op internet of in het papieren woordenboek. Ik zou ze dit woord gewoon klassikaal leren met de tegenstellingen: concreet – abstract:

‘wie weet wat concreet is’? Ook vmbo-leerlingen zie je dan nadenken, zoekend naar een voorbeeld. Ze komen er niet op. ‘Jongens, zou een stoel concreet zijn, of niet? Ja, dus, dan nog een paar begrippen. Dan ineens noemt de leraar een abstract woord. Nee, dat kun je niet vastpakken, nou dan is het abstract. Okay, even in groepjes. Dit groepje schrijft 10 concrete woorden op, dat groepje 10 abstracte. Vijf minuten. Korte evaluatie en ze vergeten deze begrippen nooit meer’.

Op één vmbo-school moest een groep van negen leerlingen uit het 3^eleerjaar informatie opzoeken over een kunststroming (kubisme, surrealisme of expressionisme) en deze opschrijven op maximaal twee A4-tjes, zodanig dat andere leerlingen er iets van zouden kunnen leren. Ook hier kwam niets van terecht. Ze tikken één van de termen in bij Google en krijgen dan zoveel hits, dat ze uit gemakzucht alleen de eerste nemen. Het is ze niet duidelijk wat ze zoeken, omdat ze de termen niet kennen. De observanten concluderen dat de meeste leerlingen niet begrijpen wat ze lezen en dus ook niet aan hun klasgenoten kunnen uitleggen wat bijvoorbeeld kubisme is.
Opvallend is de notitie van een observant: ‘leerlingen vragen aan de docent om de tekst te controleren: "is het zo genoeg tekst", "ben ik klaar?". Bij het beoordelen van de tekst noemt de docent vooral criteria als omvang ("je hebt al veel tekst"), dubbele informatie en moeilijke woorden. De docent controleert nauwelijks of de leerlingen de informatie ook begrijpen’.
Bij mij rijst dan opnieuw de vraag of een docent zijn leerlingen zonder voorkennis van deze moeilijke stromingen uit de beeldende kunst, het net op moet sturen. Als ouderwetse leraar zou ik ook in dit geval eerst nagaan hoe en met welke middelen ik een onderdeel uit de niet-figuratieve kunst mijn niet zo daarvoor gemotiveerde leerlingen zou aanbieden. Ik zou dan niet met kubisme beginnen, maar met Jeroen Bosch. Die is interessant voor de met videoclips van de populaire muziekzenders opgegroeide jeugd. Ik zou ze eerst even de afbeelding Tuin der Lusten laten zien

http://nl.wikipedia.org/wiki/Afbeelding:Jeroen_Bosch_de_tuin_der_lusten.jpg. Na een korte inleiding van maximaal 5 minuten gaan ze zelf dit schilderij bekijken en dan hoeven ze van mij alleen maar op te schrijven wat ze zien. Dat is op zich zelf al geen eenvoudige opdracht, omdat niet alles wat staat afgebeeld duidelijk benoembaar is. Dat hindert niet vanwege het altijd verplichte lesonderdeel: de evaluatie na het uitvoeren van een opdracht. Kan een leraar ook even laten zien dat hij iets meer weet dan zijn leerlingen! En het kubisme dan? Wie dit onderwerp persé op het lesprogramma wil hebben, stuurt zijn leerlingen naar deze website: http://www.iselinge.nl/scholenplein/pabolessen/kubisme/index.htm. In het url staat pabolessen, dus kun je ervan uitgaan, dat de leerlingen daar de mist niet mee ingaan.

De aanbevelingen
Wie mijn korte aanbevelingen ziet en die vergelijkt met die van de onderzoekers, moet zelf maar zien hoe hij ‘beter inspeelt op het leergedrag van leerlingen’, want dat staat erboven. Alleen dit al: ‘Vmbo-leerlingen hebben op verschillende manieren ondersteuning nodig. Die ondersteuning kunnen zij krijgen van hun docent, hun medeleerlingen en via ict-toepassingen. Waarbij hebben leerlingen ondersteuning nodig en hoe kan die geboden worden?‘
Mijn afwijkend antwoord op de gestelde vraag: vmbo-leerlingen moeten goed les krijgen. Dat geven hun docenten, eventueel met hulp van ict.
Op de volgende aanbeveling van de onderzoekers geef ik maar geen commentaar, omdat ik me voor kan stellen dat bijvoorbeeld een docent aardrijkskunde hier niets mee kan. ‘Creëer met behulp van ict betekenisvolle, authentieke, meer praktijkgerichte leeromgevingen voor vmbo-leerlingen. Maak daarbij meer gebruik van toepassingen die de leerlingen thuis ook al gebruiken, zoals chatten, webcams, websites maken, games’.
Onder het kopje: Help leerlingen bij het zoeken, selecteren, interpreteren, bewerken en controleren van informatie staan veel in de dagelijkse lespraktijk niet bruikbare aanbevelingen. Ze gaan uit van opdrachten die de leerlingen min of meer onvoorbereid op het internet zelf moeten uitvoeren. Dat moet je als leraar deze kinderen niet aandoen. Dat blijkt toch zonneklaar uit de observaties. Ook onder dit fraai ogende kopje ‘Ondersteun leerlingen bij het toepassen van bepaalde strategieën, bijvoorbeeld reflecteren of handelen in praktijksituaties’, zie ik niets concreets dat meteen toepasbaar is in de les.

Is er dan toch hoop?
De opdrachtgever voor de nota is Kennisnet en vandaar deze afsluiting: ‘Kennisnet wil met haar aanbod beter in gaan spelen op het leergedrag van vmbo-leerlingen en wil leraren en scholen daarbij ondersteunen. De uitkomsten van dit onderzoek worden dan ook meegenomen in toekomstige activiteiten van Kennisnet’. Meer informatie hierover kunt u vinden in de publicatie Inspelen op leergedrag van vmbo-leerlingen, op www.kennisnet.nl en op www.iva.nl.