Eindverslag
Omhoog Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9 Bijlage 10

WERKPLAATS TALEN

 VERENIGING VAN LERAREN IN LEVENDE TALEN

 HET SKYPE PROJECT

 van begin 2005 tot eind 2007

 met een overzicht van wat is bereikt en wat niet

  

 Skypende leerlingen van het Stedelijk Gymnasium in Leiden

 Within a very short time, the European Union will undergo its most significant enlargement to date. The new Union will be home to 450 million Europeans from diverse ethnic, cultural and linguistic backgrounds. It will be more important than ever that citizens have the skills necessary to understand and communicate with their neighbours. Building a common home in which to live, work and trade together means acquiring the skills to communicate with one another effectively and to understand one another better. Learning and speaking other languages encourages us to become more open to others, their cultures and outlooks. The ability to understand and communicate in other languages is a basic skill for European citizens 

Tussen mei 2005 en juli 2007 hebben de twee aan het Skype project deelnemende docenten Frans contacten gelegd en onderhouden met buitenlandse collega’s. Veel van die docenten bleken geïnteresseerd in deze door Skype geboden vorm van synchrone communicatie. Ze vroegen en kregen de nodige informatie, hielden soms een Skypegesprek, maar haakten uiteindelijk af. In die periode hebben ook enkele leerlingen Skypegesprekken gevoerd, maar niet als teleconferentie met vier leerlingen uit verschillende landen zoals de bedoeling was. Het uiteindelijke doel, zoals beschreven in het projectplan, is dus helaas niet bereikt. Toch wagen wij het van een waardevol project te spreken omdat het niet uitgesloten is dat wat ons team tot op heden niet is gelukt, over enkele jaren wel mogelijk is. Vandaar geen bescheiden stilzwijgen, maar een verslag van onze inspanningen waarin de nadruk ligt op de bijstellingen in het projectplan die nodig waren en zullen zijn om verder te kunnen gaan. De belangrijkste noodzakelijke tussenstap was het inzetten van een asynchrone communicatievorm: het voicemailboard. Daardoor kunnen we ook laten zien wat in het Skype-project wel is gerealiseerd en wat navolging verdient. Wij hopen dat andere talendocenten in dit verslag inspiratie en hulp vinden om verder te gaan waar wij zijn blijven steken.

September 2007

Elise Bouman,
Hans van Welsem
John Daniëls

Project spreek- en luistervaardigheid met SKYPE

1 Inleiding
De Europese Commissie voelt zich verantwoordelijk voor de communicatie tussen haar 450 miljoen burgers en wil dat deze de vaardigheden verwerven om elkaar te verstaan en zich verstaanbaar te maken. Het leren en verstaan van andere talen moedigt ons aan om opener te staan voor culturen en gewoontes van onze Europese medeburgers. Om uitvoering te geven aan deze gedachte heeft de Europese Commissie de nationale regeringen benaderd om initiatieven te nemen voor het verbeteren van de taalvaardigheid van hun eigen burgers. In Nederland heeft OC&W het Nationaal Bureau moderne vreemde talen benaderd om de Europese wens uit te werken in een actieplan. Dit expertisecentrum heeft daarvoor de Werkplaats Talen (www.werkplaatstalen.nl) opgericht. Deze organisatie werkte het actieplan uit in 14 thema’s ( bijlage 1).
Bij de uitvoering daarvan heeft de Werkplaats Talen ook de Vereniging van Leraren in Levende Talen benaderd met het verzoek om projecten in te leveren. Eén van de door Levende Talen ingediende projecten waaraan door de Werkplaats Talen subsidie werd verleend was het Skype-project. Het doel daarvan was na te gaan of deze vorm van internationaal confereren in de doeltaal leidt tot verbetering van de spreek- en luistervaardigheid van de leerlingen (zie bijlage 2 voor de projectaanvraag).
Het project zou worden uitgevoerd door Hans van Welsem, docent Frans van het Augustinuscollege in Groningen en Elise Bouman, docente Frans van het Stedelijk Gymnasium in Leiden. Projectleider namens Levende Talen was John Daniëls, die ook het verloop van het project heeft bijgehouden op zijn website.
Skype is een internetbedrijf dat zijn klanten gratis telefoondiensten aanbiedt via Voice over Internet Protocol (VoIP). Je hebt alleen een computer met geluidskaart en een koptelefoon nodig. Met Skype kunnen maximaal vier personen een teleconferentie houden onder leiding van een voorzitter. Dit biedt natuurlijk perspectieven voor het moderne vreemde talenonderwijs.
Het toepassen van VoIP in de synchrone communicatie in de doeltaal was begin 2005 volkomen nieuw toen wij begonnen. Daarom konden we ons van te voren niet binden aan een projectplan waarin het gehele verloop wordt vastgelegd. We dienden ons echter wel te houden aan de subsidievoorwaarden van de Werkplaats Talen. Die verplichten ons tot een beperkte duur van het project tot november 2006 en tot het schrijven van een eindverslag. Toen bleek dat de deadline hiervoor niet werd gehaald, dienden we op 1 december 2006 een voorlopig eindverslag in (zie bijlage 3).

2 Stappenplan
We zijn gestart met een stappenplan. Dat was nodig om belangstelling en medewerking te krijgen van docenten Frans in binnen- en buitenland. Om die reden hebben we een stappenplan in het Nederlands en Frans op de website van het project gepubliceerd (zie bijlage 4). Al heel gauw bleek echter dat we ons er niet aan konden houden en het moesten aanpassen.

2.1 Aanpassingen van het stappenplan
Bij het uitvoeren van een project waarbij onze leerlingen en die van buitenlandse scholen met hun van elkaar verschillende onderwijsniveaus en cultuur met elkaar synchroon via computertechnologie moeten gaan communiceren in de doeltaal, moet je rekening houden met problemen waarvan sommige niet kunnen worden opgelost. Het grootste probleem is dat van de synchroniteit dat gelijktijdige aanwezigheid van de Skypende leerlingen achter een computer vereist. Daar komt nog een technisch probleem met Skype bij. Zo bleek uit de contacten met onze partnerscholen dat de docenten vaak niet goed op de hoogte waren van de werkwijze van VoIP zoals dat van Skype. Bovendien kun je Skype alleen installeren op computers met een Microsoft besturingssysteem Windows 2000 of hoger. Veel computers op scholen draaien nog op Windows 98 en die scholen vallen dan af. We hebben onze collega’s zoveel mogelijk hulp geboden, zoals met het plaatsen op de website van een korte Franstalige gebruiksaanwijzing van Skype en een verwijzing naar de website (http://www.skype.nl) waar in alle mogelijke talen uitstekende informatie wordt gegeven over de werking van Skype (zie bijlage 5).
En als al een docent van een partnerschool
technisch in staat is om met leerlingen deel te nemen aan teleconferenties met Skype, dan doemt het al vermelde probleem op: hoe krijgen de aan het project deelnemende docenten op hetzelfde tijdstip vier leerlingen achter de computer met internetaansluiting voor het oefenen van mondelinge taalvaardigheid met leeftijdgenoten in andere landen van Europa? Dat kan niet tijdens al die verschillende lestijden, dus moet het in huiswerktijd. Bovendien zijn we van mening dat je ook de docenten niet moet belasten met het maken van die afspraken voor een Skype-conferentie, dat moeten de leerlingen of zelf doen, bijvoorbeeld per e-mail of je moet het maken van de afspraken automatiseren met bijvoorbeeld een te ontwerpen Conference Manager.
Om te kunnen doorgaan met het project hebben we een asynchrone tussenvorm bedacht waarin de leerlingen zelf afspraken kunnen maken voor het te houden Skype-gesprek. Dat kan natuurlijk schriftelijk per e-mail, maar het project draait om spreekvaardigheid. De tussenvorm moet dus ook gebaseerd zijn op mondelinge communicatie. Die mogelijkheid bestond al enige tijd in de vorm van het door Web in de Klas (www.webindeklas.nl) ontwikkelde voicemailboard. Daarop kunnen de leerlingen in de doeltaal een oproep plaatsen voor een Skype-gesprek. Ze beginnen natuurlijk iets over zich zelf te vertellen. Zoals bij het bekende bulletin board komen de namen van de leerlingen met hun reacties daaronder te staan. Wanneer er op die manier een thread is ontstaan van 4 of 5 leerlingen, dan maken deze afspraken voor een synchrone conferentie. Als het gaat zoals het zou moeten gaan, dan zit in elk groepje een Franse leeftijdgenoot van een school uit Parijs, die de gesprekspartners behulpzaam is bij de voorbereiding van de gesprekken, het vaststellen van een onderwerp en eventueel bij de voor het gesprek nodige taaluitingen.
Op dit adres http://www.webindeklas.nl/mp3mail/bb/forum.php?board=5 staan de eerste proefgesprekken in het Frans. We hebben ten behoeve van de buitenlandse docenten Frans en hun leerlingen de knoppen in het Frans vertaald. Dan begint ook meteen doeltaal – voertaalonderwijs (zie bijlage 6).
Het was de bedoeling dat we na de vrij simpele asynchrone proefgesprekken deze fase zouden afsluiten met een nieuwe thread op het voicemailboard waarin enkele leerlingen concrete afspraken zouden maken over datum en tijdstip van het eerste synchrone Skype-gesprek. We hoopten met een precieze beschrijving van alle stappen van deze pionierende deelnemers, ook groepjes leerlingen van andere docenten Frans in Europa zover te krijgen om ook hun leerlingen aan het project te laten meedoen. Via het Europees Platform, de talendocentenlijst, Levende Talen, Workshops, artikelen in LTM , Etwinning, Mixxer, en andere contactleggende media, zochten we naar partners (zie bijlage 7). Het leverde tot nu toe geen blijvende partners op.  

2.2 Opnemen van de gesprekken
De op het voicemailboaerd gevoerde gesprekken worden automatisch opgenomen en bewaard. Dat is ook nodig voor de evaluatie en correctie van de gemaakte fouten. De leerlingen voeren op de afgesproken tijd gesprekken in de doeltaal. Omdat ze hun Skype-gesprekken niet in lesuur gebonden werktijd, dus buiten het zicht en gehoor van hun docenten voeren, is een degelijke voorbereiding nodig en vooral een goede opnametechniek van de gevoerde gesprekken. Daarom hebben we in het project ook onderzoek gedaan naar de beste opnametechniek van de gesprekken. Van alle recorders bleek die van Pamela (http://www.pamela-systems.com/) de beste. Tegelijkertijd bleek het ook mogelijk om een Conference Manager te laten ontwikkelen.  Deze heeft het voordeel dat de opname van de tele-gesprekken geheel is geautomatiseerd is (zie bijlage 8). Ontwerper Joost de Vries van projectbureau Etine (www.etine.nl) heeft echter de Conference Manager op het moment van verschijnen van dit eindverslag nog niet voltooid.

3 Didactische aanpak
Natuurlijk hebben de leerlingen taalmateriaal nodig om berichten op het voicemailboard te plaatsen en Skype-gesprekken te voeren. Voor het voicemailboard moeten de leerlingen zich kunnen voorstellen en de dagen van de week, de maanden en getallen vlot kunnen uiten. Daarbij moeten ze ook met de klok overweg kunnen. Dit hoort tot de in de meeste leergangen opgenomen leerstof en kan daarom klassikaal worden geoefend. Daarna kan een pioniersgroepje beginnen met het plaatsen van de getrainde boodschappen op het voicemailboard.
Als er reacties komen van de leerlingen van de buitenlandse partnerscholen, dan kunnen dezelfde leerlingen de afspraken maken voor het eigenlijke Skype-gesprek. Ook daar is taalmateriaal voor nodig dat klassikaal is geoefend, zodat alle leerlingen er iets aan hebben. De onderwerpen hangen af van het niveau van de leerlingen. Bij Engels zullen ze meer aankunnen dan bij Frans of Duits.
De synchrone en asynchrone teleconferenties vinden plaats buiten de lesuren. Daarom is de opslag van de gevoerde gesprekken van zo’n groot belang. Er moet controle zijn en een beoordeling. Op de beide proefscholen blijken leerlingen nogal angstig te zijn om zich in de vreemde taal te uiten tegenover onbekende leeftijdgenoten. Daarom is het aan te bevelen de leerlingen de mogelijkheid te bieden zich wel of niet voor de gesprekken aan te bieden.
Buiten de leergangen is het benodigde taalmateriaal voor de asynchrone en synchrone gesprekken ook te vinden op internet. De docenten van alle partnerscholen kunnen daar gratis gebruik van maken. Voordeel ervan is dat het materiaal Engels-Frans, Frans-Engels is geordend of Frans-Frans. In gemeenschappelijk overleg tussen de aan het project deelnemende docenten zou dan een keuze gemaakt moeten worden uit de lesstof die in grote diverse hoeveelheid en meestal interactief te vinden is op de website Word Surfing (http://www.wordsurfing.org/4.html).

    French                                                         Beginners (B) Intermediate (I) Advanced (A)

Vooral in het archief van de BBC is heel goed bruikbaar interactief lesmateriaal te vinden. In een artikel over Word Surfing te vinden op http://www.internetonderwijs.net/artikelen2005/WordSurfing/ws.htm, heb ik het lesmateriaal onderzocht en besproken voor de twee meest verwaarloosde vaardigheden in het voortgezet onderwijs: spreken en luisteren. Ook al bereiden leerlingen geen Skype-gesprekken voor, dan kunnen ze desondanks op Word Surfing heel wat kennis opdoen.

3.1 Faciliteiten
De schoolleiding moet het oefenen van taalvaardigheid met het Voicemailboard en Skype positief beoordelen. Het schoolmanagement moet niet alleen bereid zijn de (geringe) kosten te betalen, maar ook steun verlenen aan docenten, die bezig zijn met de didactische vernieuwing van hun vak. Daarmee kan de school zich ook onderscheiden van andere scholen in de buurt. Faciliteiten in de vorm van een verminderd aantal te geven lesuren zal docenten ertoe brengen zich in te zettten voor de deze nieuwe vorm van taalonderwijs.
Bovendien slaagt deze werkwijze alleen als deze breed wordt gedragen door de betreffende vaksectie. Een als eenling opererende docent wordt vaak als een uitslover gezien en niet serieus genomen.
Voor de installatie van het voicemailboard, Pamela for Skype en de Conference Manager is een systeembeheerder of een ict-coördinator nodig voor het geval de leerlingen de gesprekken op school voeren en niet elders. Ook deze functionaris moet het nut van deze werkwijze inzien, anders werkt de apparatuur niet naar behoren.
Pionierende taaldocenten – en die zijn er – beschikken vaak over een computer, internetaansluiting en een beamer in hun vaklokaal. Zij kunnen ter voorbereiding klassikaal het voor de gesprekken benodigde taalmateriaal laten horen en zien. Er is zoals blijkt uit Word Surfing op internet voldoende gesprekstof te vinden. Daardoor kunnen deze docenten een driedeling maken in hun lessen: klassikale voorbereiding, individuele, zelfstandig uitgevoerde asynchrone en synchrone gesprekken en klassikale evaluatie van de gesprekken daarna, als de betreffende leerlingen daar geen bezwaar tegen hebben.

4 Correspondentie
We hebben twee jaar lang onderling veel gecorrespondeerd via e-mail, voicemailboard en Skype, maar ook met in het project geïnteresseerde collega’s in het buitenland. We hebben een groot deel van die correspondentie bewaard en in bijlage 9 opgenomen, omdat daar goed uit is op te maken wat nu de problemen zijn waar docenten, die met hun en onze leerlingen mondeling synchroon en asynchroon willen gaan communiceren, mee te maken krijgen. Na een jaar corresponderen kwamen de meeste problemen wel aan het licht. Hieronder een overzicht:

 contact met scholen in Europa

o       Auvergne: docent Jean-Marc en aantal leerlingen zijn bereid en enthousiast, techniek geeft veel problemen (pc crasht in vmb, Skype veel echo) en bovendien is het wachten op scholen anders dan Franse. Hans wil meer zekerheid over technische aspecten, want het moet nu liefst in één keer goed.

o       Rochefort: via docent Eric Isnard zijn vier leerlingen bereid gevonden om te reageren op boodschappen van leerlingen van het AC, echter dit is nog niet gebeurd en Hans wacht op opheldering (email verstuurd naar Eric).

o       Brussel: technische problemen, leerlingen in Nederland  beschikken niet over een koptelefoon met microfoon. Op school blijkt het voicemailboard niet te gebruiken, er wordt niets opgenomen. Een tweetal Nederlandse leerlingen heeft een bericht in gesproken, maar krijgt geen antwoord omdat het in België niemand lukt om het aan de praat te krijgen. De docent in Brussel is een redelijke digibeet, dus alles loopt via mijn leerlingen. Volgend jaar zal er een jongere docent in Brussel mee gaan draaien die zeer veel interesse heeft in het project, wellicht kan hij ook meer voor ons betekenen voor het project. Daar op school bijvoorbeeld bleek de Windowsversie te oud voor vmb, vraag is of er geld beschikbaar is om de apparatuur daar op school te vernieuwen. Elise zal dat in de gaten blijven houden.

o       Groningen en Leiden: docent Hans van Welsem heeft vier leerlingen bereid gevonden van de 12 (Ath.-5) om mee te doen. Zij hebben een bericht ingesproken op het vmb. Daarop zijn reacties gekomen uit Frankrijk van enkele leerlingen en de dochter van Eric. Op dit moment bouwen Elise en Hans met Henk (Groningen) en Sennae (Leiden) een ‘boompje’ op. Heel eenvoudig concept dus,  want kennelijk kun je met een project als dit niet eenvoudig genoeg beginnen. Zij worden daarin niet begeleid door ons, om praktische redenen. De gesprekjes zijn dus vermoedelijk verre van foutloos, maar daar gaat het ook niet om. Dit betekent voor ons dus even afwachten. Wij hebben deze weken dagelijks contact per Skype om dit in de gaten te houden, want de tijd dringt. (zeker, John!)

o       In de beginfase (herfst 2005) hebben meerdere docenten Frans, o.a. in Engeland en Spanje, interesse getoond, maar antwoorden op mailtjes naar deze collega’s liet erg lang op zich wachten of bleven uit. Het lijkt er op dat iedereen skypen een pracht idee vindt, maar de drukke dagelijkse bezigheden lijken voor velen een belemmering om er ook werkelijk tijd in te steken.

 q       Ondervonden problemen tot nu toe:

o       Tijdprobleem lijkt voor velen in het onderwijs een belemmering. Dat geldt natuurlijk ook voor ons, maar wij maken er toch veel tijd voor vrij. Er is veel tijd gestopt in het experimenteren met geluid, in het zoeken naar partners voor het project, het oefenen met programma’s, de contacten met het systeembeheer op school, het doorspreken en oefenen in de klas en momenteel het begeleiden van Sennae en Henk en het uitzetten van de vervolgstappen.

o       Technische problemen: hier hebben we heel veel mee te maken gehad

§         hoe een goede verbinding tot stand te brengen (spreken èn horen!), volumeregeling, mogelijkheden van een crash (in het buitenland lijken de dingen technisch soms anders te werken)

§         wat is een goed programma om mee op te nemen? Hotrecorder, Pamela, etc. (John weet er alles van ! Hans heeft diverse programma’s uitgeprobeerd, Elise heeft diverse programma’s bekeken en weer weggegooid, vanwege de grote hoeveelheid rommel die je er bij kreeg)

o       Hoe overwin je de schroom van de leerlingen? Ze zijn ook wel bang om te spreken in een microfoon, maar de angst dat hun stem zomaar op Internet door iedereen is te beluisteren speelt ook mee! Ze laten dan weliswaar hun achternaam niet prijs, maar hun stem is door leerlingen van hun eigen school natuurlijk wèl te herkennen, zeker als ze hun voornaam noemen. We proberen dit nu op te lossen door het project eerst in zeer kleine vorm met enthousiaste leerlingen op te bouwen, zodat die daarna reclame kunnen gaan maken voor het project.

o       Soms zit het hem in de wel heel erg kleine dingen: bijna geen leerling heeft thuis een headset met microfoon. Dit is natuurlijk op te lossen door de gesprekken op school te laten plaatsvinden, of door leerlingen een microfoon van school te lenen. Gebeurt natuurlijk ook, maar toch… In Leiden heeft de school nu een set uitleenheadsets aangeschaft voor leerlingen die willen deelnemen. Ook het VMB blijkt voor leerlingen thuis nog niet gebruiksvriendelijk genoeg te zijn. Het instrueren van Sennae per Skype duurde ruim een half uur. Een goede handleiding waarin ook mogelijke problemen met oplossingen beschreven worden is dus onontbeerlijk.

o       Aanpassingen/veranderingen tijdens het project: de VMB kwam plotseling uit het niets, waar Elise en Hans wèl even aan moesten wennen, want het was toch eigenlijk niet ‘lekker-spontaan-kletsen-door-de-telefoon’. Achteraf vinden wij  overigens dat John gelijk heeft gehad met deze stap. Een andere aanpassing was dat er voor de opnames gebruik zou worden gemaakt van een heel nieuwe structuur (bedrijfje in Haarlem). Hans zou daarover worden ingelicht, maar dat is tot nu toe niet gebeurd.

o       Tot slot: wij denken dat de boom die door Sennae en Henk nu wordt opgezet zijn kans moet hebben. Wij willen graag nog even wachten met een afspraak te maken voor een filmpje. Het maakt ons nog wat onrustig. Wij doen ons best en hopen binnenkort wat concreter te kunnen zijn. Sennae heeft al aangegeven bereid te zijn om aan een filmpje mee te werken, maar ook zij vindt dat er dan wel eerst al een aantal maal geskyped moet zijn. Overigens denken wij dat wij het project zouden moeten verlengen om meer tijd te hebben. We hebben enkele dingen wellicht een beetje overschat. Voor ons gevoel zijn we na een aantal belangrijke voorbereidingen voor de vakantie (zoals het boompje van Sennae en Henk) nu bijna startklaar voor een echt projectje na de zomervakantie.

5 Workshops en artikelen
Eén van de subsidievoorwaarden was de het publiceren van de gemaakte vorderingen door middel van workshops en artikelen. Hier hebben we aan voldaan.

5.1 de workshops (te vinden op http://www.internetonderwijs.net/Workshops/workshops.htm

5.2 de artikelen
In bijlage 10 hebben we drie artikelen opgenomen. De eerste is verschenen in Levende Talen Magazine nummer 3 van 2005. Van de hand van Alessandra Corda verscheen in Levende Talen Magazine van maart 2007 een artikel met de titel: Skype: niet alleen om de telefoonkosten te drukken. Verder plaatsen we in deze bijlage nog een artikel waarvan we de inhoud interessant vinden, Skype: Disruptive Technologies for Language Learning, verschenen in Language Learning & Technology
Vol. 9, No. 3, September 2005, pp. 9-12.

6 Conclusie
De ontwikkelingen gaan zeer snel in de computer-, telefonie- en internettechnologie. Het zal dan ook niet lang meer duren of het bedrijfsleven vindt het heel normaal dat al het personeel in staat is om via VoIP of mobiele telefonie met beeld en geluid internationaal te communiceren en te tele-confereren. De vraag naar spreekvaardigheid in de moderne vreemde talen zal dan ook zeker toenemen. Scholen zullen daar op moeten inspelen door leerlingen met nieuwe technologie vertrouwd te maken en door ze te leren om synchroon en asynchroon mondeling te communiceren met tweede taallerende leeftijdgenoten in het buitenland. Dit is ook wat we met dit project hebben beoogd, maar we hebben het einddoel van de synchrone teleconferenties niet kunnen realiseren omdat we daarvoor geen geschikte partners konden vinden. Dat hoeft niet te betekenen dat dit dus ook nooit zal kunnen gebeuren.
Misschien hadden we ook beter kunnen overschakelen naar het internationaal meer bekende MSN Messenger (http://services.nl.msn.com/messenger) waarmee je nu ook, net als met Skype, videogesprekken kunt voeren. Wij hebben veel tijd in het Skype-project gestoken en moeten dit helaas na ruim twee jaar in september 2007  met dit verslag afsluiten.

omhoog

naar bijlage 1


 © John Daniëls stuur een bericht aan het bureau LT